Cúm mùa ở trẻ em

Cúm mùa ở trẻ em là gì?

Cúm mùa ở trẻ em là bệnh nhiễm trùng đường hô hấp cấp tính do virus cúm gây ra. Tại Việt Nam, bệnh cúm lưu hành quanh năm, thường bùng phát mạnh vào thời gian chuyển mùa.

Cúm có thể xảy ra ở bất kỳ độ tuổi nào: Trẻ dưới 5 tuổi, đặc biệt là dưới 2 tuổi; trẻ có hệ miễn dịch yếu; trẻ mắc các bệnh nền (bệnh tim mạch, huyết áp, COPD, bệnh thận, thiếu máu, rối loạn chuyển hóa, hen suyễn…); trẻ chưa được tiêm đủ mũi vaccine cúm có nguy cơ mắc bệnh cao hơn, bệnh có xu hướng nghiêm trọng hơn. Một số trẻ có thể phải đối mặt với nhiều di chứng tiềm ẩn như tăng nguy cơ mắc bệnh viêm khớp, tim mạch… trong tương lai.

Theo Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), trong mùa cúm năm 2010-2011 và 2022-2023 tại Mỹ, số ca mắc bệnh cúm ở trẻ dưới 5 tuổi dao động trong khoảng 6000-25000 ca mắc mỗi năm với khoảng 37-199 ca tử vong – chủ yếu xảy ra ở trẻ chưa được tiêm phòng đầy đủ (chiếm 80%). Trong mùa cúm 2023-2024, 70% trẻ em và thanh thiếu niên từ 17 tuổi trở xuống nhập viện do bệnh cúm có ít nhất một tình trạng sức khỏe tiềm ẩn kèm theo (ví dụ như hen suyễn, bệnh lý thần kinh, nội tiết, béo phì, tim mạch…).

Tại Việt Nam, trong khoảng đầu năm 2025 đến nay, số lượng các ca mắc bệnh cúm mùa tăng cao với nhiều trường hợp mắc bệnh nặng, cần được chăm sóc tích cực, thậm chí phải hỗ trợ tuần hoàn ngoài cơ thể (kỹ thuật ECMO). Nguyên nhân gây nên tình trạng này có thể do nhiều yếu tố bao gồm: thời tiết thuận lợi cho virus cúm phát triển, sự chủ quan trong phòng ngừa bệnh cúm và sự biến đổi về độc lực của virus cúm.

Các chủng cúm mùa ở trẻ em

Tại Việt Nam, cúm mùa ở trẻ em được chia làm 3 nhóm: Cúm A, cúm B và cúm C. Trong đó, cúm A và cúm B là hai dạng thường gặp nhất.

1. Virus cúm A

Cúm A  (còn được gọi là cúm gia cầm) là bệnh gây ra từ virus cúm có nguồn gốc từ các loài chim hoang dã, có khả năng lây lan ở người và động vật. Ước tính khoảng 75% số ca mắc cúm mùa là mắc phải chủng virus này.

Đáng lưu ý, virus cúm A có khả năng biến đổi gen liên tục, tạo ra các biến thể mới qua từng mùa dịch, làm tăng nguy cơ bùng phát thành đại dịch. Khi kết hợp với kháng nguyên H và N, virus cúm A ở trẻ em được phân làm nhiều tuýp, nổi bật như:

Cúm A/H5N1: Triệu chứng khởi phát bao gồm sốt cao liên tục, sốt theo cơn, đau đầu và đau mỏi toàn thân, đau quanh hốc mắt… Bệnh diễn tiến nhanh với nguy cơ biến chứng và tử vong cao nếu không được điều trị kịp thời.

Cúm A/H1N1: Triệu chứng của bệnh thường gặp gồm sốt, đau họng, hắt hơi, sổ mũi, nhức mỏi toàn thân. Trẻ mắc bệnh có thể có triệu chứng đau bụng, buồn nôn, tiêu chảy. Bệnh có thể gây các biến chứng viêm phổi, suy hô hấp cấp, phù phổi, thậm chí là tử vong nếu không được điều trị kịp thời.

Cúm A/H7N9: Virus gây bệnh viêm phổi nặng.

Chính vì vậy, trẻ cần được tiêm vaccine ngừa cúm định kỳ hàng năm – phương pháp phòng ngừa cúm mùa quan trọng cho trẻ.

2. Virus cúm B

Virus cúm B chỉ gặp và lây nhiễm ở người, không ảnh hưởng đến động vật. Triệu chứng khi nhiễm cúm B ở trẻ thường gặp bao gồm: sốt, đau họng, ho, đau đầu, nhức mỏi người, có thể có buồn nôn, nôn, tiêu chảy. Virus cúm B ít biến đổi hơn so với virus cúm A nhưng vẫn có thể gây bệnh nghiêm trọng.

3. Virus cúm C

Virus cúm C rất ít gặp, hiếm khi bùng phát thành đại dịch. Khi nhiễm chủng virus này, bệnh thường gây triệu chứng ở đường hô hấp trên, rất hiếm khi ảnh hướng đến đường hô hấp dưới. Tuy nhiên, hiện vẫn chưa có vaccine phòng ngừa chủng virus này.

Các nguyên nhân cúm mùa ở trẻ em

Nguyên nhân gây bệnh cúm mùa là do virus Cúm (Influenza virus), thuộc họ Orthomyxoviridae, bao gồm Influenza A, B và C. Virus cúm dễ bị bất hoạt dưới tác dụng của bức xạ mặt trời, tia tử ngoại, môi trường có nhiệt độ từ 56 độ C trở lên hoặc tiếp xúc với các chất hòa tan như cồn, chloramine.

Tuy nhiên, trong môi trường có nhiệt độ và độ ẩm thấp, virus cúm có thể tồn tại hàng giờ. Ở môi trường có nhiệt độ từ 0-4 độ C, virus cúm có thể tồn tại trong vài tuần. Và ở môi trường -20 độ C trở xuống, virus cúm có thể tồn tại đến vài năm.

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ bị lây nhiễm ở trẻ:

• Trẻ nhỏ dưới 2 tuổi.
• Tiếp xúc với người đang có dấu hiệu mắc bệnh cúm hoặc đang mắc bệnh cúm.
• Thường xuyên tới lui những khu vực có dịch cúm bùng phát, các khu vực công cộng như trường học, nhà trẻ.
• Không đảm bảo vệ sinh cá nhân, môi trường sống, đồ chơi và các vật dụng cá nhân.
• Hệ miễn dịch chưa hoàn thiện, suy dinh dưỡng, thiếu chất, mắc bệnh mãn tính.
• Thời tiết lạnh, độ ẩm thấp, môi trường ô nhiễm, khô hanh.
• Trẻ chưa được tiêm đủ mũi vaccine.
• Triệu chứng cúm mùa ở trẻ

Triệu chứng của bệnh cúm mùa ở trẻ em thường giới hạn ở đường hô hấp trên, gồm:

• Sốt cao (38-40 độ C), rét run;
• Đau nhức cơ, mệt mỏi toàn thân;
• Nhức đầu;
• Đau họng, ho khan;
• Nghẹt mũi, chảy nước mũi;
• Chán ăn, buồn nôn;
• Tiêu chảy (thường gặp ở trẻ nhỏ).

Các triệu chứng trên thường xuất hiện đột ngột. Lưu ý, không phải tất cả các trường hợp mắc bệnh cúm mùa đề có đầy đủ các biểu hiện trên. Ước tính, có khoảng 75% ca mắc cúm mùa không có triệu chứng điển hình.

Dưới đây là các triệu chứng cảnh báo bệnh cúm nặng, cần đưa trẻ đến bệnh viện ngay lập tức:

• Khó thở, thở nhanh, tức ngực.
• Lơ mơ, li bì, xuất hiện cơn co giật.
• Sốt cao liên tục dù đã dùng thuốc hạ sốt.
• Da tím tái, môi nhợt nhạt.

Chẩn đoán cúm mùa ở trẻ

Trẻ có dấu hiệu nghi ngờ cúm mùa, bố mẹ cần đưa trẻ đến bệnh viện để được bác sĩ thăm khám càng sớm càng tốt. Bác sĩ có thể hỏi bố mẹ một số thông tin về tiền sử bệnh, thời điểm xuất hiện triệu chứng và các triệu chứng của trẻ để quá trình chẩn đoán diễn ra nhanh chóng, thuận lợi hơn.

Dựa vào tình trạng sức khỏe của trẻ, bác sĩ sẽ chỉ định thực hiện các cận lâm sàng phù hợp để xác định nguyên nhân gây bệnh cũng như kiểm tra mức độ tổn thương (nếu có). Các cận lâm sàng này có thể là:

• Chụp X-quang;
• Xét nghiệm máu;
• Xét nghiệm RT-PCR hoặc real time RT-PCR hoặc nuôi cấy virus;
• Một số xét nghiệm sinh học khác để chẩn đoán chính xác tác nhân gây bệnh, phân biệt cúm mùa với các tác nhân gây bệnh đường hô hấp khác (Adenovirus, RSV, Coronavirus, Enterovirus…).

Cách điều trị cúm mùa ở trẻ em

Tùy vào độ tuổi, thể trạng sức khỏe của trẻ, chủng virus gây bệnh, mức độ tổn thương và nghiêm trọng của bệnh, bác sĩ sẽ lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp:

• Nếu trẻ mắc bệnh cúm nhẹ: Bác sĩ sẽ hướng dẫn bố mẹ chăm sóc, theo dõi và dùng thuốc theo đúng chỉ định tại nhà. Thuốc có tác dụng hỗ trợ điều trị các triệu chứng của bệnh, giúp trẻ cảm thấy dễ chịu hơn.
• Nếu trẻ mắc bệnh cúm nặng: Trẻ có thể cần nhập viện để được bác sĩ và nhân viên y tế theo dõi, hỗ trợ tích cực. Thuốc kháng virus sẽ được cân nhắc chỉ định với liều lượng phù hợp để ức chế sự sinh sôi của virus, hỗ trợ hệ miễn dịch. Bên cạnh đó, trẻ sẽ được chỉ định dùng thêm thuốc hỗ trợ điều trị triệu chứng.

Biện pháp phòng ngừa cúm mùa ở trẻ

Không có biện pháp phòng ngừa tuyệt đối bệnh cúm mùa ở trẻ em. Tuy nhiên, việc chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa, nâng cao sức đề kháng sẽ giúp trẻ giảm nguy cơ mắc phải bệnh lý này. Một số biện pháp phòng ngừa cúm mùa ở trẻ em được các chuyên gia khuyến cáo:

• Tiêm vaccine cúm định kỳ: Tiêm vaccine ngừa cúm đủ mũi, đúng lịch giúp cơ thể sản sinh kháng thể chống lại sự tấn công của virus cúm, hiệu quả lên đến 97%.
• Giữ vệ sinh cá nhân sạch sẽ: Dùng khăn giấy che mũi, miệng khi ho, hắt hơi rồi vứt khăn giấy đã sử dụng vào thùng rác; tạo thói quen rửa tay đúng cách với xà phòng khử khuẩn nhất là sau khi đi vệ sinh, chơi đùa và trước khi ăn; thường xuyên vệ sinh mũi họng bằng nước muối sinh lý hàng ngày.
• Hạn chế tiếp xúc với người bệnh, người có dấu hiệu mắc bệnh và đến những công cộng, đang có dịch bệnh bùng phát. Khi cần thiết phải ra ngoài, bố mẹ cho trẻ đeo khẩu trang kháng khuẩn nhằm hạn chế tiếp xúc, giảm nguy cơ lây nhiễm bệnh.
• Giữ ấm cho trẻ đúng cách, tránh để trẻ bị nhiễm lạnh, tiếp xúc trực tiếp với không khí lạnh đột ngột. Khi chăm sóc trẻ trong phòng máy lạnh, cần duy trì nhiệt độ và độ ẩm phòng phù hợp.
• Thường xuyên vệ sinh không gian sống, tránh để trẻ tiếp xúc với khói bụi, ẩm mốc; khử khuẩn các bề mặt thường xuyên tiếp xúc, tiềm ẩn nguy cơ chứa virus gây bệnh cho trẻ.
• Tăng cường sức đề kháng cho trẻ bằng chế độ dinh dưỡng hợp lý, khoa học và phù hợp lứa tuổi; khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động thể dục, thể thao vừa sức để rèn luyện sức bền, tăng cường hệ miễn dịch.
• Tránh để đưa tay chạm vào vùng mặt (mắt, mũi, miệng).
• Không cho trẻ dùng chung các vật dụng cá nhân.

Biến chứng cúm mùa ở trẻ em

Cúm mùa ở trẻ em có thể diễn tiến nặng nếu không có biện pháp kiểm soát, điều trị phù hợp, kịp thời. Các biến chứng nguy hiểm của cúm mùa ở trẻ em phải kể đến như:

• Biến chứng đường hô hấp: Viêm phế quản, viêm phổi, suy hô hấp…
• Suy giảm hệ miễn dịch.
• Bệnh nhiễm trùng: sốc nhiễm trùng, viêm màng não, viêm não, viêm xoang cấp, viêm tai, viêm khớp…
• Bệnh lý tim mạch: cao huyết áp, viêm cơ tim, suy tim cấp, bệnh mạch vành…
• Suy đa tạng.
• Hội chứng Reye (gây ảnh hưởng đến gan, não bộ với nguy cơ tử vong cao; thường xảy ra ở trẻ từ 2-16 tuổi, có thể xuất hiện sau vài ngày bị cúm).

Chăm sóc trẻ bị cúm mùa hiệu quả

Nếu trẻ bị cúm mùa nhẹ, chăm sóc tại nhà đúng cách, kết hợp với các chỉ định điều trị của bác sĩ là yếu tố quan trọng để trẻ nhanh hồi phục sức khỏe. Trẻ mắc bệnh cúm mùa cần cách ly với trẻ khỏe mạnh nhằm hạn chế sự lây lan. Vì vậy, bố mẹ nên cho trẻ nghỉ ngơi tại nhà cho đến khi bệnh khỏi hẳn. Bố mẹ cho trẻ dùng thuốc theo đúng chỉ định của bác sĩ; duy trì chế độ dinh dưỡng đầy đủ, hợp lý; cho trẻ uống nhiều nước.

Trường hợp trẻ mắc bệnh nặng, phải nhập viện, bác sĩ sẽ có chỉ định điều trị và hỗ trợ tùy vào tình trạng cụ thể của trẻ. Nếu trẻ có biểu hiện suy hô hấp, khó thở, trẻ có thể được hỗ trợ hô hấp bằng phương pháp thở oxy, CPAP, thông khí nhân tạo. Nếu trẻ bội nhiễm vi khuẩn, thuốc kháng sinh sẽ được chỉ định với liều dùng phù hợp. Nếu trẻ không thể ăn uống qua đường miệng, bác sĩ có thể chỉ định truyền thuốc và dinh dưỡng qua đường tĩnh mạch cho trẻ.

Việc chăm sóc và điều trị tại bệnh viện sẽ kéo dài cho đến khi tình trạng bệnh của trẻ được kiểm soát, sức khỏe của trẻ ổn định. Trẻ sau khi khỏi bệnh cần tái khám đúng hẹn để bác sĩ đánh giá, phát hiện sớm các di chứng và có hướng xử trí phù hợp (nếu có).

Các câu hỏi thường gặp

Dưới đây là một số câu hỏi thường gặp về bệnh cúm mùa ở trẻ em:

1. Bệnh cúm mùa ở trẻ có nguy hiểm không?

Bệnh cúm mùa ở trẻ em rất nguy hiểm. Trẻ mắc bệnh nếu không được phát hiện và điều trị đúng cách, kịp thời, bệnh có thể gây tổn thương phổi nhanh chóng (thường trong khoảng 3 – 5 ngày), gây nhiều biến chứng nguy hiểm, thậm chí gây tử vong.

2. Bệnh cúm mùa ở trẻ em có lây không?

Có, cúm mùa là bệnh truyền nhiễm cấp tính với nguy cơ bùng phát thành dịch cao. Trẻ có thể nhiễm virus qua 2 con đường:

• Trực tiếp: Tiếp xúc với giọt bắn có chứa virus gây bệnh trong không khí khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc tiếp xúc gần với người bệnh. Theo Tổ chức Y tế Thế Giới (WHO), trẻ có nguy cơ bị lây nhiễm virus cúm qua tiếp xúc với dịch tiết đường hô hấp ngay cả khi đứng cách người bệnh hơn 2m.
• Gián tiếp: Tiếp xúc với các bề mặt chứa virus gây bệnh rồi đưa tay lên vùng mặt (mắt, mũi, miệng). Các bề mặt này có thể là tay nắm cửa, đồ chơi, bút, điện thoại, máy tính bảng, mặt bàn/ghế…
• Khoảng thời gian virus cúm lây lan mạnh nhất là vào khoảng 3-4 ngày đầu khi phát bệnh. Một số trường hợp bệnh có thể bắt đầu lây lan trước 1 ngày xuất hiện triệu chứng. Virus có thể lây lan cho đến 5-7 ngày sau khi phát bệnh.

3. Thời gian ủ bệnh cúm mùa ở trẻ là bao lâu?

Thời gian ủ bệnh cúm mùa ở trẻ có thể là 1-4 ngày, tùy thuộc vào sức đề kháng và chủng virus trẻ mắc phải. Trung bình sau khoảng 2 ngày kể từ khi nhiễm virus cúm, trẻ sẽ bắt đầu xuất hiện các triệu chứng của bệnh như sốt, ớn lạnh, đau đầu, mệt mỏi, biếng ăn… Tiếp đó, trẻ ngạt mũi, ho, chảy nước mũi. Các triệu chứng này có xu hướng nặng hơn nếu không được chăm sóc và điều trị đúng cách.

4. Khi nào cần đưa trẻ bị cúm mùa đến gặp bác sĩ?

Khi chăm sóc trẻ bị cúm mùa tại nhà, nếu trẻ gặp phải các vấn đề dưới đây, bố mẹ cần đưa trẻ đến bệnh viện để được bác sĩ kiểm tra và hỗ trợ kịp thời:

• Các triệu chứng của bệnh cúm kéo dài hơn 7 ngày hoặc có xu hướng trở nên nghiêm trọng hơn.
• Trẻ sốt cao không hạ, sốt cao kéo dài dù đã dùng thuốc hạ sốt hoặc sốt co giật.
• Trẻ ho nhiều, tức ngực, thở nhanh, thở rút lõm ngực.
• Da xanh tái hoặc tím tái, đặc biệt ở môi và đầu ngón tay.
• Trẻ bỏ bú, không uống nước được.
• Trẻ lừ đừ, li bì, khó đánh thức.
• Trẻ nôn ói nhiều, tiêu chảy.
• Trẻ cáu gắt, quấy khóc bất thường.
• Bất kỳ triệu chứng nào khiến bố mẹ lo lắng.

Các triệu chứng trên có thể đang cảnh báo bệnh có diễn tiến xấu, gây biến chứng. Vì vậy, trẻ gặp phải một trong những tình trạng này cần được đưa đến bệnh viện ngay lập tức để được xử trí kịp thời.